Τιμωρία ή Πειθαρχία; - Φυσικές και Λογικές Συνέπειες

Τι είναι η τιμωρία;

Τιμωρία είναι μια παρέμβαση που επιβάλλει μια κύρωση για κάποιο παράπτωμα του παιδιού. Συχνά προκύπτει από την απογοήτευση και την απόγνωση που νιώθει ο γονέας. Μέσω της τιμωρίας, ο γονέας προσπαθεί απεγνωσμένα να διατηρήσει τον έλεγχο και να αποδείξει στο παιδί ότι «Εγώ είμαι ο αρχηγός, είτε σου αρέσει είτε όχι.» Όμως, με την τιμωρία, τα παιδιά παίρνουν το μήνυμα «Είμαι κακός».

Οι αυταρχικοί γονείς τιμωρούν συχνά τα παιδιά. Όταν τα παιδιά ρωτάνε «Γιατί δεν μπορώ να το κάνω αυτό;», οι αυταρχικοί γονείς συχνά τους λένε «Επειδή το είπα εγώ.» Τέτοιες απαντήσεις δίνουν στα παιδιά το μήνυμα ότι η γνώμη τους δεν μετράει και ότι δεν έχουν τη δυνατότητα να πάρουν καμία απόφαση από μόνα τους.

Ένα είδος τιμωρίας είναι το ξύλο. Αν ένα παιδί χτυπήσει το αδερφάκι του και ο γονέας το χτυπήσει, αυτό που μαθαίνει το παιδί είναι: «Είμαι κακός. Η μαμά με χτυπάει». Άλλα είδη τιμωρίας είναι να πετάς τα παιχνίδια του παιδιού επειδή δεν καθάρισε το δωμάτιό του ή ο κατ’ οίκον περιορισμός.

Τα μειονεκτήματα της τιμωρίας

● Οι τιμωρίες δεν έχουν νόημα ούτε είναι φυσιολογικές για τα παιδιά και τα κάνουν να νιώθουν ότι είναι κακά. Όταν το παιδί δεν μελετήσει για το σχολείο, μια τιμωρία θα μπορούσε να είναι να πάει πολύ νωρίτερα στο κρεβάτι του. Όμως, το να πάει νωρίς στο κρεβάτι του, δεν έχει κάποια λογική σύνδεση με το να μην διαβάσει τα μαθήματά του. Στην ουσία, «η τιμωρία δεν ταιριάζει στο αδίκημα». Μια τέτοια τιμωρία αφενός δεν θα κάνει το παιδί να μελετήσει και αφετέρου μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στη σχέση του γονέα με το παιδί.

● Η τιμωρία κάνει τα παιδιά να εστιάζουν στο θυμό προς τους γονείς τους αντί στη δική τους συμπεριφορά. Έτσι, αντί να σκέφτονται «Έκανα ένα λάθος», σκέφτονται «Η μαμά μου είναι κακιά».

● Με την τιμωρία, τα παιδιά δεν μαθαίνουν πώς να συμπεριφέρονται –που είναι και το ζητούμενο. Για παράδειγμα, αν ένα παιδί χτυπήσει το αδερφάκι του και μετά φάει ξύλο από τον γονέα, δεν μαθαίνει τι να κάνει την επόμενη φορά που θα νιώσει θυμό με τον αδερφό του.

● Επίσης, με την τιμωρία τα παιδιά παίρνουν το μήνυμα ότι δεν μπορούν να έχουν έλεγχο του εαυτού τους. Μαθαίνουν ότι οι γονείς τους πρέπει να διαχειρίζονται τη συμπεριφορά και τα συναισθήματά τους, γιατί τα ίδια δεν είναι ικανά να το κάνουν από μόνα τους. Ακόμη, τα παιδιά δεν αναπτύσσουν την ικανότητα να παίρνουν καλές αποφάσεις, γιατί πάντα τις αποφάσεις τις παίρνουν οι γονείς τους γι’ αυτά.

● Όταν τα παιδιά δέχονται συχνές τιμωρίες, μπορεί να γίνουν εχθρικά και επιθετικά καθώς μεγαλώνουν. Εστιάζουν στο θυμό που έχουν προς τους γονείς αντί να παραδειγματίζονται από το λάθος τους.

● Οι τιμωρίες επιβάλλονται εξαιτίας του θυμού των γονέων, μπορεί να είναι υπερβολικές και επικριτικές προς το παιδί.

● Οι γονείς που επιβάλλουν τιμωρίες είναι συνήθως ανακόλουθοι, πράγμα που προκαλεί άγχος στα παιδιά.

Τι είναι η πειθαρχία

Η πειθαρχία εστιάζει στο να μάθει στα παιδιά νέες δεξιότητες: πώς να ελέγχουν τη συμπεριφορά τους, να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους και να επιλύουν προβλήματα. Επικεντρώνεται στο να εκπαιδεύσει τα παιδιά να μαθαίνουν από τα λάθη τους και να βρίσκουν καλύτερους τρόπους να επιλύουν προβλήματα στο μέλλον. Με την πειθαρχία τα παιδιά μαθαίνουν εναλλακτικές συμπεριφορές απ’ αυτές που ήδη εκδηλώνουν.

Η πειθαρχία μπορεί να περιλαμβάνει τεχνικές όπως ο έπαινος και η επιβράβευση για την ενίσχυση της θετικής συμπεριφοράς του παιδιού και η θετική προσοχή σε τακτική βάση προκειμένου να μειωθούν αρνητικές συμπεριφορές που επιζητούν την προσοχή των γονέων.

Μια από τις τεχνικές πειθαρχίας είναι το «time out». Για παράδειγμα, αν ένα παιδί θυμώσει και πετάξει ένα παιχνίδι, ο γονέας του δίνει χρόνο (time out) για να ηρεμήσει. Σκοπός του time out είναι να μάθει στο παιδί πώς να ηρεμεί όταν είναι αναστατωμένο, έτσι ώστε στο μέλλον να αναζητά μόνο του τέτοιο χρόνο (time out) πριν, για παράδειγμα, πετάξει ένα παιχνίδι.

Στο επίκεντρο της πειθαρχίας είναι οι φυσικές και λογικές συνέπειες. Οι συνέπειες μαθαίνουν στα παιδιά πώς να παίρνουν σωστές αποφάσεις από μόνα τους. Τους δίνουν τη δυνατότητα να μάθουν από τα λάθη τους και να είναι υπεύθυνα για τη συμπεριφορά τους. Αντίθετα από την τιμωρία, οι συνέπειες έχουν νόημα για το παιδί και ακολουθούν χρονικά την συμπεριφορά του.

Πλεονεκτήματα της πειθαρχίας

● Κάνει τα παιδιά να νιώθουν ασφάλεια στη σχέση τους με τους άλλους και προάγει την αυτοεκτίμησή τους.

● Είναι ένας τρυφερός τρόπος να δείξετε στα παιδιά σας ότι θέλετε να είναι ασφαλή, να τα διδάξετε να κάνουν σωστές επιλογές για τον εαυτό τους και να πετύχουν ανεξαρτησία.

● Μέσω των αποτελεσματικών τεχνικών της, τα παιδιά μαθαίνουν να γίνονται υπεύθυνα άτομα.

● Ενισχύει τη θετική σχέση μεταξύ γονέων και παιδιών.

Φυσικές συνέπειες

Οι φυσικές συνέπειες είναι το άμεσο φυσικό αποτέλεσμα της συμπεριφοράς του παιδιού. Για παράδειγμα, αν ένα παιδί πηδήξει μέσα σε μια λακκούβα λάσπης, τα παπούτσια του θα βραχούν. Αν το παιδί αρνηθεί να φάει όλο το μεσημεριανό του φαγητό, θα πεινάσει αργότερα μέχρι το δείπνο. Οι φυσικές συνέπειες δίνουν στα παιδιά τη δυνατότητα να μάθουν από πρώτο χέρι για τις επιπτώσεις της συμπεριφοράς τους.

Οι φυσικές συνέπειες μπορούν να επιτρέπονται όταν είναι ασφαλείς. Για παράδειγμα, δεν θα ήταν καλό να επιτρέψεις στο παιδί να ακουμπήσει έναν καυτό φούρνο και να δεχτεί τη συνέπεια ενός σοβαρού εγκαύματος. Ωστόσο, το να αφήσεις το παιδί να νιώσει μια δυσφορία, π.χ. να νιώσει κρύο όταν αρνείται να φορέσει ένα πανωφόρι μια κρύα μέρα, μπορεί να είναι βοηθητικό για την εκπαίδευσή του.

Επίσης, είναι σημαντικό οι φυσικές συνέπειες να εφαρμόζονται σε μεγαλύτερα παιδιά που μπορούν να καταλάβουν την άμεση σύνδεση μεταξύ της συμπεριφοράς τους και των συνεπειών αυτής. Για να επωφεληθούν τα παιδιά, πρέπει να έχουν αναπτύξει την ικανότητα να χρησιμοποιούν αυτή την πληροφορία στις μελλοντικές τους αποφάσεις.

Λογικές συνέπειες

Οι λογικές συνέπειες είναι κι αυτές άμεσα συνδεδεμένες με την συμπεριφορά του παιδιού. Για παράδειγμα, αν το παιδί κάνει ποδήλατο έξω από την αυλή, παρά τη συμφωνία σας, μια λογική συνέπεια θα ήταν να χάσει τα δικαιώματά του στο ποδήλατο για την υπόλοιπη μέρα. Αντίθετα, το να του απαγορέψετε να παίξει το αγαπημένο του βιντεοπαιχνίδι, δεν είναι μια λογική συνέπεια του να κάνει ποδήλατο έξω από την αυλή, γιατί δεν έχει άμεση σχέση μ’ αυτό.

Οι λογικές συνέπειες βοηθάνε τα παιδιά να μάθουν από τα λάθη τους. Για παράδειγμα, το παιδί που χάνει το δικαίωμα χρήσης του ποδηλάτου του επειδή βγήκε μ’ αυτό έξω από την αυλή, θα θυμάται πιο εύκολα τι το έκανε να χάσει αυτό το δικαίωμα. Αντίθετα, αν το παιδί χάσει το δικαίωμα να παίξει το αγαπημένο του βιντεοπαιχνίδι επειδή έκανε ποδήλατο έξω από την αυλή, λίγες ώρες μετά, μάλλον δεν θα θυμάται γιατί υπέστη αυτή τη συνέπεια.

Για να γίνουν πιο αποτελεσματικές οι λογικές συνέπειες, εφαρμόστε τη συνέπεια αμέσως μετά την μη αποδεκτή συμπεριφορά, αν είναι δυνατό. Για παράδειγμα, αν το παιδί χτυπήσει τον αδερφό του στο πρωινό, το να του πείτε ότι ─ σαν συνέπεια ─ θα πάει νωρίς στο κρεβάτι του, μάλλον δεν θα είναι αποτελεσματικό. Επίσης, δώστε ξεκάθαρους χρόνους για το πόσο θα διαρκέσει το χάσιμο κάποιου δικαιώματος. Αν πείτε στο παιδί ότι χάνει το δικαίωμα να παίξει το αγαπημένο του βιντεοπαιχνίδι επ’ αόριστον, δεν θα έχει κίνητρο να το ξανακερδίσει. Συνήθως 24 ώρες είναι αποτελεσματικός χρόνος.

Παναγιώτα Δ. Κυπραίου, Ψυχοθεραπεύτρια